Bewustzijn

Als je de schedel openmaakt om de hersenen op microscopisch niveau te betrappen bij hun bezigheden, dan zie je maar één type gebeurtenis, namelijk het heen en weer reizen van impulsen langs zenuwbanen.

Het gekke is dat er in de zenuwen die naar de optische schors gaan precies dezelfde soort impulsjes reizen als in de zenuwen die naar de auditieve schors gaan.
Dat is zo gek omdat de 'optische' pulsjes tot zien leiden en de 'auditieve' pulsjes tot horen.

Het klinkt wel stom, maar je zou verwachten dat er iets onderscheidends is in de zenuwbanen die geluid teweeg gaan brengen in de breinbezitter en de banen die inlichtingen aandragen voor een visuele ervaring. Dat is niet zo. Sterker nog, de neuronen in de optische schors en die in de auditieve verschillen evenmin van aard.

Er bestaat geen onvermijdelijk verband tussen activiteit van bepaalde hersendelen en de daar aan verbonden ervaring. Nou heeft niemand ooit beweerd dat de precieze aard van een ervaring nauwkeurig kan worden afgeleid uit een bepaalde hersenactiviteit. Maar we waren wel gehecht aan de gedachte dat zien in de optische schors wordt geregeld.

Maar zien en horen zijn zo onweerlegbaar verschillend dat dit een tegenstrijdige bewering lijkt.
Een Rembrandt is niet een ervaring die een beetje overlapt met het horen van The Beatles.
Zeker, zegt Alva Noë, maar de aard van een bewuste ervaring kan variëren, terwijl het onderliggende neuronale vuurwerk niet verandert.

Zijn conclusie is dat het de pulsjes niet uitmaakt of er in de achterliggende schors gehoord of gezien gaat worden. Of we een auto zien of chocola proeven of een mug horen ligt niet aan de aard van de neuronale activiteit.

Maar waar ligt dat dan wel aan?

Het ligt aan de wereld, zegt Noë.

Hij wil weg van het vruchteloze idee dat bewustzijn (iets ervaren) een gebeurtenis is die zich ergens in de hersenen afspeelt.

We hebben het verkeerde beeld van zien al besproken. Wij zitten niet ergens in ons brein naar beelden te kijken die van buiten komen.
Zien is niet een kwestie van rapporteren.
Het is een activiteit die verbonden is met de bewegingen die wij maken. De opvallendste omstandigheid waar een bewegend lichaam als het onze zich mee zal moeten verstaan is de ondoordringbaarheid van vergelijkbare lichamen, boem!

Zien maakt ons bewegen in de wereld mogelijk.
Het is niet goed voorstelbaar dat bewegen zich zou hebben ontwikkeld zonder zien en vice versa. Dit verkennen van de wereld is een activiteit die onmogelijk is zonder brein, maar ook zonder lichaam (of zonder wereld). Noë wil zeggen dat bewustzijn dit verkennen is, waarin brein, lichaam en wereld samen aan de gang zijn.

Wie dit totaalbeeld bekijkt begrijpt dat het neuronale vuurwerk op zich niets ontsluit of in zich bergt. Daar moeten een lichaam en een wereld bij.


Bronnen:

Bert Keizer, Onverklaarbaar bewoond

Alva Noë, Out of Our Heads. Why You Are Not Your Brain, and Other Lessons from the Biology of Consciousness