Milan Kundera

Door mijn Brusselse vriendin werd ik enkele maanden geleden opmerkzaam gemaakt op diervriendelijke uitspraken van Milan Kundera.

Helaas kon ze niet preciezer aangeven waar de passages te vinden waren dan in de roman De ondraaglijke lichtheid van het bestaan.
De titel is een letterlijke vertaling uit het Tsjechisch van Nesnesitelná lehkost bytí; doordat die taal naamvallen heeft - en geen lidwoorden - kan het met drie woorden toe.
Een vreemde titel die past bij de inhoud waarvan ik me dan ook niets herinner, behoudens dat een arts onder het communistische regiem moet gaan werken als glazenwasser.
Ik las het voor mijn overgang tot het dieractivisme, en misschien dat daardoor ook die dierenpassages me niet zijn bijgebleven. Toch zijn het er niet heel weinig; het slothoofdstuk is zelfs helemaal aan de hond gewijd. Het boek was een internationaal succes, ik zal een paar gedeelten eruit citeren.
Het begint al op blz. 32 (van de 355) waar de hoofdpersoon Tomas een puppy meebrengt voor zijn vrouw Tereza, een bastaard, kruising tussen een Sint-Bernhard en een Duitse herder. Ze discussiëren over de naam. Omdat het een teefje is wil Tereza haar Karenina noemen, maar Tomas voelt meer voor Karenin (naar de man van Anna Karenina, het romanpersonage). Tereza geeft toe; wel hoopt ze dat het teefje daardoor ‘niet lesbisch’ zal worden.

‘Karenin haatte veranderingen. De tijd van een hondje loopt niet in een rechte lijn, beweegt niet steeds verder vooruit van het een naar het ander. Alles speelt zich af in een cirkel, zoals de tijd van de wijzers van een klok, die ook niet als een dolle vooruitrennen, maar de wijzerplaat ronddraaien, dag in dag uit in dezelfde baan.(…) Hij was de klok van hun leven.

De mensentijd draait niet in een cirkel. Maar snelt in een rechte lijn vooruit. Dat is de reden waarom de mens niet gelukkig kan zijn want geluk is het verlangen naar herhaling.’

Het laatste hoofdstuk heet ‘Karenins glimlach’, waarin ze het dier moeten laten inslapen. 'Honden hebben niet veel voor op mensen maar één voordeel is de moeite waard: euthanasie is in hun geval niet door de wet verboden; een dier heeft recht op een zachte dood.'

Dit deel bevat enkele mooie passages.

‘Die liefde (tussen mens en dier) is onbaatzuchtig. Tereza wil niets van Karenin. Ze vraagt niet eens liefde.’

‘Tereza accepteerde Karenin zoals hij was, ze wilde hem niet naar haar eigen beeld veranderen, ze was het bij voorbaat eens met zijn hondenwereld, ze wilde hem die niet afnemen, ze was niet jaloers op zijn geheime avonturen. Ze voedde hem niet op om hem te herscheppen, maar alleen om hem de elementaire taal te leren die het mogelijk maakt elkaar te begrijpen en met elkaar te leven.’

‘Liefde voor een hond is vrijwillig, niemand heeft haar gedwongen.’

‘Geen mens kan een ander mens het geschenk van de idylle geven. Dat kan alleen een dier, want dat is niet uit het paradijs verstoten. Karenin weet niets van een dualiteit tussen lichaam en ziel en weet niet wat walging betekent.
Liefde tussen mens en dier is idyllisch. Ze kent geen conflicten, geen hartverscheurende scènes, geen ontwikkeling. Karenin omringde Tereza en Tomas met zijn leven gebaseerd op herhaling en hij verwachtte van hen hetzelfde.’

'De ware goedheid van de mens kan zich alleen in volstrekte zuiverheid en vrijheid manifesteren jegens hem die geen kracht vertegenwoordigt. De werkelijke morele beproeving van de mens, de meest essentiële berust op zijn verhouding tot wie aan hem zijn overgeleverd: de dieren.

En dit werd het fundamentele debacle van de mens, zo fundamenteel dat daaruit alle andere debacles voortkomen.'