Klimaat: de menselijke maat

Dat het internationale klimaatpanel IPCC niet handig bezig is, wist Salomon Kroonenberg al in 2007. In zijn boek De menselijke maat zet hij uiteen hoe ingewikkeld het klimaat wel niet is, en dat broeikasgassen zeker niet de hoofdrol spelen die het IPCC hen toekent. Kroonenberg hield op 19 maart j.l. zijn afscheidsrede als hoogleraar geologie aan de Technische Universiteit (TU), Delft.

Salomon Kroonenbergs boek is actueler dan ooit tevoren. In zijn boek stelt hij de vraag: is het überhaupt belangrijk dat de mens de huidige stijging van koolstofdioxide veroorzaakt? Wat nou als het niet zo was?

Salomon Kroonenberg is geen klimaatscepticus, geen klimaatdoemdenker, en hij zweeft ook niet besluiteloos in het midden. Eigenzinnig, dat is ‘ie wel. Het boek De menselijke maat, dat voor het eerst in 2006 verscheen en nu als herziene druk opnieuw in de schappen ligt, verhaalt over de onzinnigheid van het blindstaren op het broeikasgas CO2 als belangrijkste en meest zekere oorzaak voor klimaatverandering. Dat blindstaren is actueler dan ooit. De laatste maanden blijkt het klimaatpanel IPCC, dat altijd de nadruk op CO2 heeft gelegd, knullig te zijn omgegaan met voorspellingen van het broeikaseffect: het laatste rapport bevat fouten die de effecten van CO2 sterk overdrijven. Foutjes die CO2 minder verdacht maken zijn daarentegen onvindbaar.

CO2, oftewel koolstofdioxide, warmt volgens Kroonenberg inderdaad de aarde op. Maar het speelt niet de belangrijkste rol in klimaatverandering. Nee, het klimaat zit niet zo eendimensionaal in elkaar. In zijn boek schetst Kroonenberg hoeveel rijker de werkelijkheid wel niet is, en waarom het IPCC zich onterecht blindstaart op koolstofdioxide.

Wanneer je verder dan een paar honderd jaar de klimaatgeschiedenis in kijkt, wordt CO2 steeds minder belangrijk. De laatste miljoenen jaren heeft de aarde talloze ijstijden gekend waarvan zeker is dat ze niet zijn veroorzaakt door veranderingen in koolstofdioxideconcentraties, maar door de manier waarop de aarde ten opzichte van de zon wiebelt. Maar dat is niet de enige invloed geweest. Stofdeeltjes maken de aarde koeler en zonneactiviteit warmt hem op, maar hoe sterk die invloeden zijn weet niemand precies. Zolang dat onduidelijk blijft, zou je als klimaatwetenschapper niet alles mogen inzetten op het afremmen van CO2-concentratie in de lucht, vindt Kroonenberg. De geoloog schetst dat punt op nuchtere wijze: “Durf je tegen de drenkeling in Bangla Desh te zeggen: wees maar niet bang, wij in Holland pompen koolzuurgas in de grond, dan gaat de zeespiegel vanzelf weer dalen?”

Beter kun je daarom investeren in bestrijden van rampen, aldus de geoloog. Natuurrampen voorkomen is nog nooit een succesverhaal geweest, en met zoiets ingewikkelds als het klimaat is de kans van slagen minimaal. Kroonenberg heeft aardig wat persoonlijke ervaring met natuurrampen, waarvan zijn oudste herinnering de watersnoodramp uit 1953 is. Je kunt een overstroming niet stoppen, maar je kunt wel dijken bouwen. Een vulkaanuitbarsting tegenhouden kan niet, maar mensen evacueren wel.

Sterker nog: aan het klimaat sleutelen om de aarde te laten afkoelen is niet alleen heilloos omdat het misschien niet eens werkt, maar onzinnig omdat er binnen een paar duizend jaar toch weer een ijstijd zit aan te komen. En dan wil je het juíst warm hebben.

Die ijstijd komt evenzo zeker als een winter na elke zomer, schrijft Kroonenberg. En we leven nu in een klimatologische zomer. De winter komt eraan. Hoe kan de geoloog zo zeker zijn de komende ijstijd? Dat hangt samen met het eerdergenoemde wiebelen van de aarde om de zon: de zogenaamde Milanković-cycli. De ijstijden in het aardse verleden vallen in elk geval precies samen met de Milanković-cycli, en de klok wijst erop dat Nederland en Scandinavië binnen tienduizend jaar onder een kilometersdikke ijskap liggen. Kijk dus verder vooruit dan de menselijke maat van honderd jaar, zegt Kroonenberg, en CO2 heeft ineens een veel minder belangrijke rol. “Stoken, Greenpeace! Red het klimaat van de Finnen!”, grapt de geoloog.Voor wie in deze tijd van onduidelijkheid over klimaatverandering aan een nuchtere blik toe is, valt De menselijke maat sterk aan te raden. Salomon Kroonenberg schrijft leuk, helder en vooral persoonlijk.

Als kleine kritische noot lijkt er af en toe een detail te ontbreken waarvan je toch benieuwd bent hoe dat in Kroonenbergs visie past. Zo rept de geoloog met geen woord over de mogelijke extra snelle klimaatopwarming doordat er teveel methaangas uit Russische moerassen ontsnapt. Maar goed, dat doet weinig af aan zijn centrale boodschap: bespaar energie, maar staar je niet blind op koolstofdioxide; help vooral mensen rampen te overleven.